Mechanizmy działania refleksologii stóp w łagodzeniu objawów polineuropatii (z praktyki gabinetowej)

W naszej praktyce terapeutycznej, mamy niezwykłą możliwość obserwacji czasem niespodziewnych rezultatów naszych metod wspomagania zdrowia. Jednym z ostatnich tego typu efektów jest ustąpienie objawów polineuropatii po jednej sesji refleksologicznej stóp (każdorazowo przy kolejnych sesjach efekt jest ten sam).

Zaobserwowane przez nas w praktyce wyraźne ustąpienie objawów polineuropatii na okres kilku tygodni po pojedynczym zabiegu refleksologii stóp sugeruje, że tego rodzaju stymulacja może wywoływać złożone, fizjologiczne zmiany
w funkcjonowaniu układu nerwowego
i naczyniowego. Choć refleksologia nie leczy przyczyn polineuropatii w sensie strukturalnym, może modulować jej objawy poprzez szereg współdziałających mechanizmów. Prześledzimy możliwe mechanizmy towarzyszące tej dolegliwości i pokażemy możliwości refleksologii stóp, jako skutecznej metody pracy z tym problemem.

Wprowadzenie

Polineuropatia obwodowa, często związana
z cukrzycą lub terapią onkologiczną, stanowi istotne wyzwanie terapeutyczne. Standardowe leczenie farmakologiczne nie zawsze przynosi satysfakcjonującą ulgę w objawach takich jak ból, parestezje czy zaburzenia czucia. Jednakże okazuje się, że terapia odruchowa jaką jest Refleksoterapia stóp, może zmienić podejście do tego problemu. Nasza praktyka wykazuje obiecujące efekty. Co dzieje się w wyniku stymulacji stóp? Postaramy się to krótko przedstawić.

Krótko o polineuropatii, dla tych, którzy nie mieli takich problemów:

Polineuropatia to dysfunkcja, polegająca na uszkodzeniu wielu nerwów obwodowych jednocześnie. Może obejmować zarówno nerwy czuciowe, ruchowe, jak i autonomiczne. Objawy zależą od rodzaju zajętych włókien nerwowych
i stopnia uszkodzenia, ale najczęściej występują: drętwienie, mrowienie, pieczenie, osłabienie mięśni, zaburzenia czucia, problemy
z koordynacją ruchową.

Często pojawia się w związku z leczeniem nowotworów, czyli chemioterapią. Mówimy wtedy o tzw. polineuropatii indukowanej chemioterapią (ang. chemotherapy-induced peripheral neuropathy – CIPN). Mechanizmy jej powstawania zależą od leku, ale najczęściej są to:

• Toksyczność bezpośrednia – leki cytotoksyczne uszkadzają komórki nerwowe.

• Zaburzenie transportu aksonalnego – zakłócenie pracy mikrotubul prowadzi do degeneracji.

• Uszkodzenie mitochondriów – stres oksydacyjny niszczy energetykę komórki nerwowej.

• Zaburzenia funkcji kanałów jonowych – zakłócenie przewodnictwa impulsów.

• Nasilona reakcja zapalna – stan zapalny wtórnie uszkadza nerwy.

W praktyce najczęściej obserwujemy:

• Symetryczną polineuropatię czuciową – mrowienie, drętwienie, ból (tzw. „skarpetki i rękawiczki”)

• Polineuropatię ruchową – osłabienie mięśni, trudności w poruszaniu się

• Polineuropatię autonomiczną – zaburzenia rytmu serca, ciśnienia, trawienia, pęcherza
   

Jakie zostają uruchomione mechanizmy neurofizjologiczne w trakcie zabiegu na stopach?

Refleksologia (właściwie z ang. w oryginalnym nazewnictwie kanadyjskich twórców - Foot Working) opiera się na założeniu, że stymulacja określonych punktów na stopach wpływa na odpowiadające im narządy i układy w ciele. Posługując się terminologią akademicką należy wymienić mechanizmy, które mogą odpowiadać za usprawnienie tkanek i narządów dotkniętych neuropatiami (czyli uszkodzeniami nerwów obwodowych), takie jak:

1. Neurofizjologiczna modulacja przewodnictwa nerwowego

Stymulacja stref refleksyjnych w obrębie stóp wpływa na zakończenia nerwowe, co może hamować przewodzenie bodźców bólowych i nieprawidłowych sygnałów czuciowych poprzez aktywację mechanizmów centralnej modulacji bólu, takich jak bramka rdzeniowa (Gate Control Theory). Dodatkowo refleksologia może promować wydzielanie endorfin i innych neuroprzekaźników łagodzących objawy neuropatyczne i prowadząc do zmniejszenia percepcji bólu.

W randomizowanym badaniu klinicznym przeprowadzonym przez Dalal i wsp. (2014) na 58 pacjentach z neuropatią cukrzycową wykazano, że grupa poddana refleksologii doświadczyła istotnej redukcji bólu oraz poprawy przewodnictwa nerwowego w porównaniu do grupy kontrolnej.

2. Poprawa mikrokrążenia
i metabolizmu nerwów

Ucisk i masaż w obrębie stóp mogą prowadzić do zwiększenia przepływu krwi w naczyniach włosowatych i poprawy odżywienia tkanek obwodowych. W efekcie dochodzi do redukcji lokalnych stanów niedokrwienia i zmniejszenia napięcia w strukturach nerwowych, co może istotnie łagodzić dolegliwości. Efektem może być również redukcja obrzęków i stanów zapalnych, co zmniejsza ucisk na nerwy.  Te efekty mogą przyczyniać się do długotrwałego łagodzenia objawów neuropatii.

3. Neuroplastyczność i reorganizacja układu nerwowego

Układ nerwowy, szczególnie w warunkach przewlekłych zaburzeń czucia, wykazuje zdolność do neuroplastyczności – czyli reorganizacji sposobu przewodzenia i przetwarzania bodźców. Głęboka stymulacja sensoryczna poprzez refleksologię może inicjować korzystne zmiany w aktywności nerwów obwodowych oraz ośrodkowego układu nerwowego, prowadząc do długotrwałego „wyciszenia” objawów neuropatii. Regularna stymulacja poprzez np. zabiegi na stopach, może zmniejszyć ektopowe wyładowania nerwowe*, które są odpowiedzialne za objawy neuropatyczne. Zmienić sposób przetwarzania bodźców w ośrodkowym układzie nerwowym, prowadząc do trwałej redukcji objawów.

W badaniu dotyczącym neuropatii indukowanej chemioterapią wykazano, że refleksologia przyczyniła się do poprawy funkcji sensorycznych u pacjentów, co sugeruje jej wpływ na neuroplastyczność.

4. Modulacja układu autonomicznego. 

Refleksologia stóp działa tonizująco na autonomiczny układ nerwowy, zwiększając aktywność przywspółczulną (relaksacyjną)
i obniżając nadmierną aktywność współczulną (stresową). Dzięki temu może dojść do poprawy homeostazy całego organizmu, w tym funkcji metabolicznych, regeneracyjnych oraz neuroimmunologicznych, co sprzyja czasowemu ustąpieniu objawów.
Te zmiany mogą prowadzić do poprawy ogólnego stanu zdrowia i samopoczucia pacjentów z polineuropatią.

5. Redukcja stresu i napięcia psycho-fizycznego

Dla wielu pacjentów refleksologia stanowi głębokie doświadczenie relaksacyjne, redukujące poziom kortyzolu oraz napięcie mięśniowe.
W warunkach przewlekłego stresu, który nasila objawy polineuropatii, taka interwencja może wywołać kaskadową poprawę w zakresie snu, regeneracji i ogólnego samopoczucia.

Wnioski

Refleksologia pośrednio wpływa na strukturalne uszkodzenia nerwów, zwiększając ich zaopatrzenie w składniki odżywcze, krew, tlen,
a także skuteczniejsze usuwanie czynników prozapalnych, dlatego może skutecznie wspomagać nie tylko leczenie objawowe poprzez wielowymiarową regulację fizjologiczną.
U niektórych pacjentów efekt może utrzymywać się przez kilka tygodni, co wskazuje na możliwość wdrożenia terapii refleksologicznej w modelu interwałowym, np. co 2–3 tygodnie, w celu stabilizacji poprawy. Refleksologia stóp może stanowić wartościowe uzupełnienie standardowego leczenia polineuropatii, oferując wielowymiarowe korzyści poprzez modulację układu nerwowego, poprawę krążenia oraz wpływ na neuroplastyczność.

* Ektopowe wyładowania nerwowe (ang. ectopic discharges) to nieprawidłowe impulsy elektryczne generowane przez neurony poza ich typowym miejscem inicjacji, czyli nie w obrębie wzgórka aksonalnego (axon hillock), lecz w innych częściach komórki nerwowej – najczęściej w uszkodzonych segmentach nerwów obwodowych, np. wzdłuż aksonu lub w zakończeniach nerwowych.

Kluczowe cechy ektopowych wyładowań:

• Są spontaniczne, czyli pojawiają się bez zewnętrznego bodźca.

• Mogą mieć charakter przerywany lub ciągły.

• Często występują w stanach uszkodzenia nerwu, takich jak neuropatie, gdzie dochodzi do zmian w kanałach jonowych błony komórkowej (zwłaszcza sodowych i wapniowych).

• Mogą być źródłem przewlekłego bólu neuropatycznego, ponieważ są odbierane przez ośrodkowy układ nerwowy jako bodźce bólowe, mimo braku rzeczywistego uszkodzenia tkanek.

W skrócie – to „fałszywe alarmy” generowane przez uszkodzone włókna nerwowe, które mózg interpretuje jako ból, mrowienie, pieczenie czy inne parestezje.